Trắc nghiệm MoCA là gì? Các nghiên cứu về Trắc nghiệm MoCA

Trắc nghiệm MoCA là gì?

Trắc nghiệm MoCA (Montreal Cognitive Assessment) là một bài kiểm tra sàng lọc thần kinh được thiết kế để đánh giá toàn diện các chức năng nhận thức và phát hiện sớm rối loạn nhận thức nhẹ (MCI - Mild Cognitive Impairment), cũng như các dấu hiệu ban đầu của bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác. Bài kiểm tra được phát triển bởi bác sĩ thần kinh Ziad Nasreddine vào năm 2005 tại Montreal, Canada và hiện được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới như một công cụ đánh giá nhanh, chính xác và đáng tin cậy trong lâm sàng.

Khác với các công cụ đánh giá cổ điển như MMSE (Mini-Mental State Examination), MoCA có độ nhạy cao hơn, đặc biệt trong việc phát hiện các tổn thương nhận thức tinh vi, thường bị bỏ sót ở giai đoạn đầu nếu chỉ dùng MMSE. Bài kiểm tra này phù hợp cho cả người lớn tuổi, người có nguy cơ tổn thương thần kinh, bệnh nhân sau đột quỵ, hoặc người có biểu hiện thay đổi trí nhớ, hành vi và tư duy.

Các chức năng nhận thức được đánh giá bởi MoCA

MoCA đánh giá nhiều lĩnh vực nhận thức khác nhau nhằm phản ánh chức năng của các vùng não bộ khác nhau:

• Thị giác - không gian: Khả năng nhận diện và tái tạo hình ảnh không gian (vẽ hình lập phương, vẽ đồng hồ).
• Chức năng điều hành: Khả năng lên kế hoạch, tổ chức, chuyển đổi nhiệm vụ và kiểm soát hành vi.
• Khả năng tập trung và chú ý: Bao gồm đọc dãy số ngược, lắng nghe chuỗi âm thanh và phép tính trừ liên tiếp.
• Trí nhớ ngắn hạn và trì hoãn: Ghi nhớ và nhắc lại một loạt từ sau khoảng thời gian chờ.
• Ngôn ngữ: Gọi tên, lặp lại câu phức tạp và khả năng tạo ra từ ngữ theo một ký tự nhất định.
• Khả năng trừu tượng: Hiểu mối quan hệ khái niệm giữa các cặp từ (ví dụ: chuối và cam đều là trái cây).
• Định hướng thời gian và không gian: Biết ngày, tháng, năm, nơi chốn hiện tại và tên thành phố.

Cấu trúc và cách thực hiện bài kiểm tra MoCA

Bài kiểm tra MoCA có tổng điểm tối đa là 30 điểm và thường mất khoảng 10 đến 15 phút để hoàn thành. Được thực hiện trực tiếp bởi nhân viên y tế hoặc chuyên viên tâm lý, MoCA bao gồm nhiều bài tập nhỏ được sắp xếp theo từng lĩnh vực:

1. Vẽ hình khối 3D: Yêu cầu sao chép một hình lập phương, kiểm tra khả năng tổ chức không gian và phối hợp tay-mắt.
2. Vẽ đồng hồ: Vẽ mặt đồng hồ và đặt giờ chính xác (ví dụ 11 giờ 10 phút), yêu cầu kỹ năng điều hành, phối hợp thị giác và tổ chức không gian.
3. Gọi tên: Xác định ba hình ảnh động vật (ví dụ: sư tử, lạc đà, tê giác).
4. Chú ý: Gồm đọc dãy số xuôi và ngược, gõ tay khi nghe từ mục tiêu và thực hiện phép tính trừ liên tiếp 100–7.
5. Ngôn ngữ: Lặp lại hai câu phức tạp, đọc trôi chảy từ bắt đầu bằng một chữ cái cụ thể trong vòng 60 giây.
6. Trí nhớ: Ghi nhớ và lặp lại 5 từ sau 5 phút, không có gợi ý (ví dụ: mặt trời, chuông, cửa sổ, cây bút, con ngựa).
7. Khả năng trừu tượng: Xác định mối quan hệ giữa các từ như "tàu và xe lửa", "kim loại và đồng".
8. Định hướng: Trả lời về ngày tháng, năm, địa điểm, bệnh viện và thành phố hiện tại.

Chấm điểm và diễn giải kết quả MoCA

Thang điểm MoCA được thiết kế nhằm phản ánh toàn diện các chức năng nhận thức, với phân bổ như sau:

• Thị giác - không gian và điều hành: 5 điểm
• Gọi tên: 3 điểm
• Chú ý: 6 điểm
• Ngôn ngữ: 3 điểm
• Trừ dần: 3 điểm
• Trừu tượng: 2 điểm
• Trí nhớ trì hoãn: 5 điểm
• Định hướng: 6 điểm

Nếu người thực hiện có trình độ học vấn dưới 12 năm, sẽ được cộng thêm 1 điểm để hiệu chỉnh sai số do ảnh hưởng học vấn.

Diễn giải kết quả:

• 26–30 điểm: Chức năng nhận thức bình thường.
• 19–25 điểm: Có dấu hiệu rối loạn nhận thức nhẹ (MCI).
• Dưới 19 điểm: Gợi ý sa sút trí tuệ, cần đánh giá thêm bằng các công cụ chuyên sâu khác.

Ưu điểm của MoCA so với các bài kiểm tra khác

MoCA được đánh giá cao hơn so với MMSE trong việc phát hiện sớm rối loạn nhận thức nhẹ. Một số ưu điểm nổi bật của MoCA bao gồm:

• Đánh giá đa dạng chức năng nhận thức, bao gồm cả chức năng điều hành và kỹ năng trừu tượng.
• Độ nhạy cao đối với các thay đổi tinh vi trong nhận thức.
• Thời gian thực hiện nhanh, phù hợp với lâm sàng và khám sàng lọc cộng đồng.
• Đã được chuẩn hóa và dịch ra hơn 60 ngôn ngữ, bao gồm cả tiếng Việt.

So sánh chi tiết giữa MoCA và MMSE có thể được tìm thấy trong nghiên cứu trên JAMA.

Đối tượng nên thực hiện trắc nghiệm MoCA

Bài kiểm tra MoCA thường được chỉ định trong các trường hợp sau:

• Người từ 55 tuổi trở lên có biểu hiện quên, kém tập trung hoặc thay đổi hành vi.
• Bệnh nhân sau đột quỵ, chấn thương sọ não, phẫu thuật thần kinh.
• Người có yếu tố nguy cơ cao: tiền sử gia đình mắc Alzheimer, Parkinson hoặc các bệnh thoái hóa thần kinh.
• Bệnh nhân mắc bệnh lý mạn tính: tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim, bệnh thận mạn.

Các phiên bản mở rộng của MoCA

Để phù hợp với các nhóm dân cư khác nhau, MoCA có nhiều phiên bản điều chỉnh:

• MoCA cơ bản: Dành cho người có trình độ học vấn thấp hoặc mù chữ, loại bỏ các phần khó như vẽ đồng hồ.
• MoCA dành cho người khiếm thị: Bỏ các mục thị giác-không gian, tập trung vào các kỹ năng ngôn ngữ, trí nhớ và định hướng.
• MoCA trực tuyến hoặc điện tử: Được sử dụng trong nghiên cứu, khám sàng lọc từ xa, hỗ trợ chẩn đoán nhanh.

Tất cả các phiên bản đều có thể được truy cập chính thức tại www.mocatest.org.

Lưu ý khi sử dụng MoCA

MoCA là một bài kiểm tra sàng lọc, không thay thế cho chẩn đoán y khoa toàn diện. Kết quả MoCA cần được xem xét kết hợp với tiền sử bệnh, đánh giá lâm sàng toàn diện, các xét nghiệm hình ảnh thần kinh như MRI, CT scan, và các công cụ đánh giá chức năng não khác.

Bài kiểm tra nên được thực hiện bởi người đã được đào tạo chuyên môn về thần kinh học, tâm lý học hoặc y học gia đình để đảm bảo độ chính xác và hiệu quả chẩn đoán.

Kết luận

Trắc nghiệm MoCA là một công cụ sàng lọc nhận thức hiệu quả, có khả năng phát hiện sớm rối loạn nhận thức nhẹ và các bệnh lý thần kinh như Alzheimer. Với tính ứng dụng cao, thời gian thực hiện nhanh và độ nhạy tốt, MoCA đang được triển khai rộng rãi trong lâm sàng, nghiên cứu và tầm soát cộng đồng. Tuy nhiên, việc diễn giải kết quả cần được thực hiện cẩn trọng và kết hợp với các phương pháp chẩn đoán bổ sung để có kết luận chính xác.

Tài liệu và nguồn tham khảo

• Official MoCA Test Website
• NCBI - The Montreal Cognitive Assessment: Validity and Clinical Use
• JAMA - Comparison of the MoCA and MMSE in the Detection of Alzheimer’s Disease
• Alzheimer’s Association - How MoCA Supports Early Alzheimer’s Diagnosis